Kijken door andermans ogen naar je eigen situatie levert mij regelmatig een nieuw perspectief op. Zo kwam ik er door mijn vrouw achter dat in mijn gezin van herkomst er veel gezegdes en spreekwoorden gebezigd worden.

Voor mij was dat normaal; het bleek bijzonder. Met name mijn moeder spant de kroon. Veel van mijn moeders uitspraken dacht ik te kennen. Maar met de geboorte van mijn eigen kinderen trok mijn moeder een nieuw register open. Onbewust zal ze gedacht hebben dat ik in mijn nieuwe rol als vader ook nieuwe wijsheid nodig had.

Zo beschreef ik eens aan mijn moeder een kindje uit de buurt en zijn irritante gedrag. Mijn moeder voelde haarfijn aan dat ik eigenlijk wilde zeggen dat mijn zoons dat soort verwende fratsen niet zouden uithalen: “Wacht maar, jij hebt nog koren op het veld staan.” Met andere woorden: schort je oordeel maar op, we zullen nog zien hoe jouw kinderen zich ontwikkelen.

Veel van de gezegdes die ik van huis uit heb meegekregen manen tot bescheidenheid of aanverwante artikelen. Wanneer ik als kind riep “Afblijven dat is van mij” dan kreeg ik standaard te horen: “Ja, wanneer jij je ogen dicht doet is de hele boerenvismarkt van jou.” Boodschap duidelijk.

Soms dienen ze als stopverf

Al deze uitspraken herbergen een bepaalde wijsheid. En tegelijkertijd zijn ze ook te simpel om het gehele leven met al zijn tegenstrijdigheden te omvatten. Soms dienen ze ook gewoon als ‘stopverf’: iedere oneffenheid kan er mee worden gladgestreken en weggepoetst. Mogelijk dat ik daarom ook een lichte allergie voel bij verschillende vormen van tegelwijsheden. 30 jaar geleden zag ik dit soort levensinzichten alleen bij grootouders of in restaurants waar men vloerkleedjes op de tafel had liggen. De afgelopen vijf, zes jaar neemt het aantal aforismen (zo heet dit soort officieel) enorm toe: LinkedIn, Twitter et cetera. Een paar zijn verrassend en doe mij de werkelijkheid weer eens anders bekijken. De meeste zijn naar mijn smaak ‘een waarheid als een kalfje’ (C. Buddingh): veel lawaai maar ze staan zeer wankel op de poten.

Juist daarom gaan wij binnen ons bureau niet uit van ‘vaste wijsheden’. Modellen kunnen ons helpen om de werkelijkheid te begrijpen en soms te relativeren. Maar ze zijn geen van alle ‘waar’. Moederlijke wijsheid en geloof in modellen roepen bij mij vooral herinnering op aan een uitspraak van een van de weinige vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis canon:

Doe nooit wat je moeder zegt,
dan komt het allemaal terecht.
(Annie M.G. Schmidt)